در صنعت ساختمان سازی یکی از پرکاربردترین انواع سقف، سقف تیرچه بلوک است؛ سیستمی ترکیبی از تیرچهها و بلوکها که به دلیل وزن سبک، اجرای سریع و عایق بودن، در پروژههای مسکونی، تجاری و اداری بسیار مورد استفاده قرار میگیرد. اما واقعاً سقف تیرچه بلوک چیست و چرا تا این حد محبوب شده است؟
در این مقاله، با نگاهی فنی و مهندسی به معرفی کامل این نوع سقف، اجزا، روش اجرا در سازههای مختلف، معایب معایب سقف تیرچه بلوک، قیمت تیرچه بلوک و حتی فیلم اجرای سقف تیرچه بلوک خواهیم پرداخت تا هیچ پرسشی در ذهن شما باقی نماند.
تعریف سقف تیرچه بلوک چیست؟
سقف تیرچه بلوک نوعی سیستم سقف بتنی پیش ساخته است که از سه جزء اصلی تشکیل میشود:
- تیرچه (از جنس بتن یا فولاد)
- بلوک پرکننده (سفالی، پلیاستایرن یا سیمانی)
- بتن پوششی در بالای سقف
در این سیستم، تیرچه بتنی به عنوان اعضای باربر اصلی، بار سقف را به تیرهای سازه منتقل میکنند و بلوکها تنها نقش پرکننده دارند تا وزن سقف کاهش یابد. پس از چیدن بلوک و تیرچهها، بتن رویی ریخته میشود تا یکپارچگی و مقاومت سقف تامین شود.
این ترکیب باعث میشود سقف تیرچه بلوک ضمن داشتن مقاومت بالا، از نظر تحلیل اقتصادی سقف تیرچه بلوک نیز بسیار مقرون بهصرفه باشد.
برای دانستن کاربرد سقف تیرچه بلوک کلیک کنید.
اجزای سقف تیرچه بلوک
درک دقیق اجزای سقف تیرچه بلوک برای اجرای اصولی آن ضروری است. این اجزا شامل موارد زیر هستند:
- تیرچهها: عضو باربر اصلی که معمولاً از بتن مسلح یا فولاد ساخته میشود. در تیرچه بتنی، میلگرد کششی و میلگرد بالایی با بتن در کارخانه یا کارگاه ترکیب شده و یک تیر سبک پیشساخته تولید میشود.
- بلوکها: قطعات پرکنندهای هستند که بین تیرچهها قرار میگیرند. نوع بلوک میتواند فوم سقفی میگلی، بلوک سفالی، بلوک پلیاستایرن (یونولیت) یا بلوک سیمانی باشد. هرکدام ویژگیهای خاص خود را از نظر وزن، عایق بودن و قیمت دارند.
- میلگرد حرارتی و افت: شبکهای از میلگردها در قسمت بالایی سقف که از ترکخوردگی ناشی از انقباض بتن جلوگیری میکند.
- بتن پوششی (درجا): لایهای از بتن که در محل اجرا روی تیرچه و بلوک ریخته میشود تا یکپارچگی سازه تأمین گردد.
- تکیهگاه موقت یا شمعبندی: برای تحمل وزن سقف تا زمان گیرش بتن استفاده میشود.
به زبان ساده، میتوان گفت که اجزای سقف تیرچه بلوک مانند اجزای بدن انسان با هم هماهنگاند؛ تیرچه نقش استخوان، بلوک نقش گوشت و بتن رویی نقش پوست و محافظ را دارد.
مراحل اجرای سقف تیرچه بلوک دقیق و مهندسی
تمام اصول اجرایی مراحل اجرای سقف تیرچه بلوک مطابق با آیین نامه مبحث نهم مقررات ملی ساختمان ایران و استانداردهای اجرایی پروژههای حرفهای تنظیم شده است. اجرای سقف تیرچه بلوک یک فرایند چندمرحلهای است که نیاز به دقت، نظم و دانش فنی بالا دارد. با رعایت اصول زیر و نوآوری در اجرای سقف تیرچه بلوک میتوان سقفی مستحکم، سبک و اقتصادی اجرا کرد که سالها بدون مشکل عملکرد خود را حفظ کند.
آماده سازی سازه و تراز کردن تیرهای اصلی
اولین گام در اجرای سقف تیرچه بلوک آمادهسازی بستر کار است. پیش از هر چیز باید تیرهای اصلی (بتنی یا فلزی) که قرار است تیرچهها روی آنها قرار بگیرند، از نظر تراز بودن، استحکام و فاصلهی مناسب کنترل شوند.
اگر اسکلت فلزی است، باید بال تیرها کاملاً صاف و بدون تابیدگی باشد و در صورت نیاز با ورق فلزی یا ملات تنظیم تراز شود.
در اسکلت بتنی، سطح تیرها باید تمیز، بدون زائده و با پوشش ضدچسبندگی بتن آماده گردد.
🔹 نکته: تراز بودن تیرها اهمیت حیاتی دارد، زیرا در غیر این صورت، در مراحل بعدی احتمال شکم دادن سقف تیرچه بلوک بسیار زیاد است.
چیدن تیرچهها
در این مرحله، تیرچه میگلیکه پیشساخته است، روی تکیهگاهها (تیرهای اصلی) قرار داده میشوند. فاصلهی استاندارد بین تیرچهها ۵۰ سانتیمتر محور تا محور است، ولی بسته به نوع بلوک ممکن است کمی تغییر کند.
در هنگام چیدن تیرچهها باید دقت شود:
- سر تیرچهها کاملا روی تیر اصلی نشسته باشد (حداقل ۵ سانتیمتر تکیهگاه).
- تیرچهها در راستای هم و کامل مستقیم قرار گیرند.
- در دهانههای بزرگ، از تیرچه دوبل استفاده شود.
- در صورت نیاز به تکیهگاه موقت، تیرچهها با پایه شمعبندی مهار شوند.
⚙️ اشتباه رایج: در پروژههایی که تیرچهها با فواصل غیر استاندارد چیده میشوند، اجزای سقف تیرچه بلوک به درستی درگیر نمیشوند و سقف در برابر بار زنده مقاومت کافی ندارد.
نصب بلوک و فوم بین تیرچهها
در این گام، فوم سقفی بین تیرچهها قرار میگیرند. این کار باید با دقت انجام شود تا بلوکها کامل روی بالهای تیرچه بنشینند و لق نباشند. در انتهای هر ردیف، اگر بلوک جا نمیگیرد، باید آن را با دستگاه برش یا اره دستی بریده و به اندازه دقیق تنظیم کرد.
نکات مهم:
- بلوکهای شکسته یا ترکخورده نباید استفاده شوند.
- بلوکها نباید فشار بیش از حد به تیرچه وارد کنند.
- فضای بین تیرچه و بلوک نباید خالی بماند.
📏 بلوکها در ظاهر نقش پرکننده دارند اما در واقع بخش مهمی از سیستم عایق سقف هستند، پس انتخاب نوع و کیفیت بلوک، روی عملکرد حرارتی و صوتی سقف تاثیر مستقیم دارد.
شمع بندی و قالب بندی زیر سقف
در این مرحله، زیر سقف با شمعهای فلزی یا چوبی مهار میشود تا وزن بتن تازه و بلوکها را تحمل کند. فاصلهی بین شمعها معمولاً بین ۱ تا ۱.۵ متر است و باید طوری تنظیم شود که تیرچهها در وسط دهانه دچار خمش نشوند.
همچنین برای حفظ تراز سقف، روی شمعها تیرچه چوبی (تیرچه موقت) قرار میگیرد تا وزن یکنواخت پخش شود.
در انتهای سقف، برای جلوگیری از ریزش بتن در هنگام بتنریزی، قالبهای کناری با تخته یا فوم نصب میشوند.
⚠️ شمعبندی نامناسب، یکی از اصلیترین دلایل شکم دادن سقف تیرچه بلوک است. باید اطمینان حاصل شود که تمام شمعها محکم، قائم و تراز نصب شدهاند. اینجام ندادن اینکار یکی از خطاهای رایج در نصب تیرچه است.
نصب میلگردهای افت و حرارت
پس از چیدن بلوکها، نوبت به نصب شبکه میلگردهای افت و حرارت در قسمت بالایی سقف میرسد. این میلگردها معمولاً با قطر ۶ تا ۸ میلیمتر بوده و با فاصلهی ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر در دو جهت عمود بر هم قرار میگیرند.
هدف از اجرای این میلگردها:
- جلوگیری از ترک خوردن بتن رویه بر اثر انقباض حرارتی.
- توزیع یکنواخت تنش در بتن.
- افزایش یکپارچگی سقف.
در محل تیرهای میانی و دیافراگمها، ممکن است از میلگردهای تقویتی اضافی نیز استفاده شود.
نصب تیرهای کلاف میانی (تیر عرضی)
برای جلوگیری از ارتعاش سقف و انتقال بهتر بارها، در هر دهانه معمولاً از کلاف میانی یا تیر عرضی استفاده میشود. این کلافها از میلگردهای طولی و عرضی تشکیل شده و با بتنریزی همزمان با سقف اجرا میشوند.
عملکرد کلاف میانی:
- جلوگیری از لرزش سقف هنگام حرکت افراد.
- انتقال نیرو بین تیرچهها.
- کاهش تغییر شکل سقف در طول زمان.
💡 در پروژههای بزرگ، وجود حداقل یک کلاف میانی در هر ۳ متر دهانه الزامی است.
آمادهسازی نهایی برای بتنریزی
در این مرحله باید تمام موارد زیر کنترل شود:
- همه تیرچهها در راستای هم هستند.
- بلوکها سالم و بدون شکستگیاند.
- میلگردها در جای درست و با فاصلهی مناسب از سطح بالا قرار گرفتهاند.
- قالبهای کناری محکم شدهاند.
- سطح بلوکها با آب پاشی مرطوب میشود تا آب بتن را جذب نکنند.
✅ این مرحله در ظاهر ساده است، اما یکی از کلیدیترین بخشهای اجرای مکانیزه و صنعتی سازی سقف تیرچه بلوک محسوب میشود، زیرا کوچکترین اشتباه در تراز یا میلگردگذاری ممکن است کل سیستم سقف را تحت تأثیر قرار دهد.
بتن ریزی سقف تیرچه بلوک
اکنون نوبت به بتن ریزی است. بتن معمولاً با عیار ۳۵۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم سیمان در مترمکعب و اسلامپ ۸ تا ۱۲ سانتیمتر آماده میشود. بتن باید به صورت یکنواخت از یک سمت سقف به سمت دیگر ریخته شود تا از تمرکز وزن جلوگیری گردد.
در حین بتنریزی، از ویبراتور برقی یا مکانیکی برای تراکم بتن استفاده میشود تا حبابهای هوا خارج شده و بتن بهخوبی در اطراف میلگردها پخش شود.
پس از اتمام بتنریزی، سطح بتن با ماله صاف میشود.
⚠️ بتنریزی ناپیوسته یا با اسلامپ زیاد، از مهمترین دلایل شکم دادن سقف تیرچه بلوک و ترکخوردگی بتن رویه است.
نگهداری (عملآوری بتن)
بعد از بتن ریزی، مرحلهی عمل آوری بتن (کیورینگ) آغاز میشود. در این مدت، باید سطح بتن به مدت حداقل ۷ روز مرطوب نگه داشته شود تا از تبخیر سریع آب و ترک خوردگی جلوگیری شود. روشهای معمول نگهداری بتن عبارتاند از:
- آبپاشی روزانه با شیلنگ.
- پوشاندن سطح با گونی خیس.
- استفاده از مواد عملآور شیمیایی.
🌡️ در هوای گرم تابستان، کیورینگ صحیح بتن حیاتی است؛ چراکه ترکهای حرارتی میتوانند مقاومت سقف را تا ۳۰٪ کاهش دهند.
باز کردن شمعها و کنترل نهایی
حدود ۲۱ روز پس از بتن ریزی، میتوان شمعها را باز کرد (در هوای سرد، این زمان ممکن است تا ۲۸ روز افزایش یابد). پیش از باز کردن، باید اطمینان حاصل شود که بتن به مقاومت کافی رسیده است.
پس از باز کردن شمعها، سقف از نظر:
- تراز بودن،
- وجود ترک،
- و سلامت بتن
بررسی میشود.
در صورت وجود فرورفتگی یا خمش جزئی، باید علت بررسی و رفع شود (ناشی از شمعبندی ضعیف یا بتنریزی نامتوازن است).
کنترل نهایی، نظافت و آماده سازی برای نازک کاری
پس از اتمام کار، سطح زیر سقف (بلوکها) تمیز شده و در صورت نیاز با گچ یا اندود پوشانده میشود. در این مرحله میتوان کانالهای برق، لولههای تاسیسات و اتصالات سقفی را نیز نصب کرد.
پس از تایید نهایی مهندس ناظر، سقف آماده ادامهی عملیات ساخت مانند دیوار چینی یا کف سازی است.
نکات طلایی برای اجرای بینقص سقف تیرچه بلوک
- هرگز از تیرچههای بدون شناسنامه و غیر استاندارد استفاده نکنید.
- در دهانههای بیش از ۵ متر، حتماً از تیرچه تقویتشده یا دوبل بهره بگیرید.
- در حین بتنریزی، هیچ نیرویی نباید روی سقف حرکت کند.
- بلوکهای پلیاستایرن باید ضدحریق استاندارد باشند.
- در تمام مراحل، نظارت مهندس عمران الزامی است.
معایب و مزایا سقف تیرچه بلوک
هر سیستم ساختمانی مزایا و معایب خاص خود را دارد. در ادامه به بررسی کامل مزایا و معایب سقف تیرچه بلوک میپردازیم.
تحلیل اقتصادی–فنی با وافل و یوبوت
پایداری و محیط زیست (Green Construction)
مزایا:
- کاهش وزن مرده ساختمان به دلیل استفاده از بلوکهای سبک.
- عایق حرارتی و صوتی بالا در صورت استفاده از بلوک پلیاستایرن.
- سهولت در اجرا و عدم نیاز به نیروی کار بسیار متخصص.
- قیمت مناسب نسبت به سقفهای کامپوزیت یا دال بتنی.
- دسترسی آسان به مصالح در همه مناطق کشور.
- کاهش مصرف بتن و میلگرد.
معایب:
- شکم دادن سقف تیرچه بلوک در صورت شمعبندی غیراصولی یا بتنریزی نامناسب.
- حساسیت بالا نسبت به کیفیت تیرچهها و بلوکها.
- عدم امکان استفاده در دهانههای بسیار بلند (بیش از ۶ متر بدون تقویت).
- نیاز به دقت زیاد در اجرای بتن رویه و تراکم بتن برای جلوگیری از ترک.
با وجود این معایب، هنوز سقف تیرچه بلوک یکی از پرکاربردترین سیستمهای سقف در ایران محسوب میشود.
اجرای سقف تیرچه بلوک در ساختمان بنایی
در ساختمانهایی که اسکلت آنها از دیوارهای باربر تشکیل شده است، روش اجرای سقف تیرچه بلوک در ساختمان بنایی کمی متفاوت است. در این حالت، تیرچهها معمولاً بر روی کلافهای بتنی یا میلگردهای انتظار که در دیوارهای باربر تعبیه شدهاند، قرار میگیرند.
نکات مهم در اجرای این نوع سقف در ساختمان بنایی عبارتاند از:
- استفاده از کلاف افقی و قائم بتنی برای انتقال بار سقف به دیوارها.
- رعایت حداقل ضخامت بتن رویه (۵ سانتیمتر).
- کنترل دقیق شمعبندی و تراز تیرچهها.
- جلوگیری از تماس مستقیم بلوک با ملات یا رطوبت.
در ساختمانهای بنایی، اجرای صحیح سقف تیرچه بلوک نقش حیاتی در ایمنی کل سازه دارد و در صورت بیتوجهی، احتمال شکم دادن سقف تیرچه بلوک بسیار بالا میرود.
اجرای سقف تیرچه بلوک در اسکلت فلزی
در سازههایی که اسکلت آنها از فولاد است، روش اجرای سقف متفاوت است. در اجرای سقف تیرچه بلوک در اسکلت فلزی، تیرچهها بر روی تیرهای فرعی فولادی (I شکل یا ناودانی) قرار میگیرند و توسط میلگردهای اتصال به تیرهای فولادی متصل میشوند.
در این سیستم، باید دقت شود:
- تیرچهها دقیقاً در یک راستا و با فاصله مشخص نصب شوند.
- میلگردهای افت و حرارت در بالای سقف با فواصل منظم چیده شوند.
- ضخامت بتن رویه رعایت گردد.
- بتنریزی به صورت پیوسته انجام شود تا یکپارچگی سازه حفظ شود.
از مزایای این روش میتوان به سرعت بالای اجرا و استحکام بیشتر اشاره کرد. در پروژههای صنعتی یا تجاری، معمولاً فیلم اجرای سقف تیرچه بلوک برای آموزش نیروها و کنترل کیفیت مراحل اجرا ضبط میشود.
شکم دادن سقف تیرچه بلوک و دلایل آن
یکی از مشکلات شایع در پروژههای ساختمانی، شکم دادن سقف تیرچه بلوک است. این پدیده زمانی رخ میدهد که تیرچهها تحت بار بتن و وزن سقف، دچار خمش بیش از حد شوند.
دلایل اصلی شکم دادن عبارتاند از:
- استفاده از تیرچه ضعیف یا معیوب
- نبود شمعبندی مناسب زیر سقف
- بتنریزی سریع یا با اسلامپ بالا
- تأخیر در گیرش بتن
- چیدن نامنظم بلوکها یا تراز نبودن تیرچهها
برای جلوگیری از شکم دادن سقف، باید از تیرچههای استاندارد استفاده کرده، شمعها را با فاصلهی مناسب قرار داد و در هنگام بتنریزی از ویبراتور مکانیکی برای تراکم یکنواخت بتن بهره گرفت.
قیمت تیرچه بلوک
یکی از موضوعات مهم در انتخاب نوع سقف، قیمت تیرچه بلوک است. این هزینه بر اساس عوامل متعددی تعیین میشود:
- نوع بلوک: بلوک سفالی ارزانتر از بلوک یونولیتی است اما وزن بیشتری دارد.
- نوع تیرچه: تیرچه پیشتنیده معمولاً گرانتر ولی مقاومتر از تیرچه معمولی است.
- ابعاد دهانه: هرچه دهانه سقف بزرگتر باشد، نیاز به تیرچههای قویتر و میلگرد بیشتر است.
- قیمت مصالح ساختمانی روز: نوسانات بازار فولاد و سیمان به طور مستقیم بر قیمت نهایی اثر میگذارد.
- هزینه حمل و نصب: در مناطق دور از کارخانه، هزینه حملونقل قابل توجه است.
در سالهای اخیر، قیمت تیرچه بلوک بسته به جنس بلوک و تیرچه، به طور میانگین بین ۲۵۰ تا ۶۰۰ هزار تومان به ازای هر مترمربع متغیر بوده است (قابل بهروزرسانی بر اساس زمان).
آییننامهها و نکات فنی اجرای سقف تیرچه بلوک
اجرای اصولی این سقف باید مطابق با آییننامههای معتبر مانند مبحث نهم مقررات ملی ساختمان و آییننامه بتن ایران (آبا) باشد.
بررسی تغییرات آییننامه مبحث
ایمنی و الزامات آییننامهای جدید
نکات فنی کلیدی:
- حداقل پوشش بتن روی میلگردها باید ۲ سانتیمتر باشد.
- تیرچهها نباید بیش از ۵ متر بدون تکیهگاه میانی نصب شوند.
- بلوکهای آسیبدیده یا ترکخورده نباید در سقف استفاده شوند.
- قبل از بتنریزی باید سطح بلوکها مرطوب شود تا از مکش آب بتن جلوگیری شود.
رعایت این اصول، علاوه بر افزایش عمر سازه، از خطرات جدی مانند شکم دادن سقف تیرچه بلوک جلوگیری میکند.
فناوریهای جدید سقف تیرچه بلوک
- در سالهای اخیر، صنعت ساختمانسازی ایران و جهان شاهد پیشرفتهای چشمگیری در طراحی، تولید و اجرای این نوع سقف بوده است.
- تکنولوژیهای نوین در تولید تیرچه باعث افزایش مقاومت، سرعت اجرا، عایق بودن و ایمنی سقف تیرچه بلوک شدهاند.
- یکی از مهمترین تحولات در حوزه سقف تیرچه بلوک، تولید تیرچههای پیش تنیده است. امروزه بسیاری از کارخانهها در ایران به تولید تیرچههای پیشتنیده روی آوردهاند که با استانداردهای اروپایی مطابقت دارند.
- یکی از بزرگترین چالشها در سالهای گذشته، خطر آتشسوزی در بلوکهای پلی استایرن بود. اما با ورود نسل جدید بلوکهای EPS ضدحریق، این مشکل بهطور کامل برطرف شده است.
- در فناوریهای جدید، بهجای استفاده از بلوکهای سنتی، از قالبهای ماندگار پلیمری یا فلزی استفاده میشود. این سیستم در کشورهای پیشرفته به عنوان جایگزین مدرن سقف تیرچه بلوک کلاسیک مورد استفاده است و در پروژههای خاص در ایران نیز بهتدریج رایج میشود.
- فناوری جدید بتنهای سبک موجب اجرای سریعتر و کیفیت بالاتر در اجرای سقف تیرچه بلوک میشود و خطر شکم دادن سقف تیرچه بلوک را کاهش میدهد.
- در سالهای اخیر، خطوط تولید تیرچه و بلوک صنعتی به فناوری اتوماسیون و رباتیک مجهز شدهاند.
- در پروژههایی با اسکلت فلزی، فناوری جدیدی به نام تیرچه فولادی سبک (LSB) معرفی شده است و به دلیل حذف جوشکاری در محل، ایمنی کار را بالا میبرد.
- در فناوری نانو در افزایش دوام از نانو سیلیس و نانو مواد معدنی استفاده میشود تا عملکرد بتن در برابر رطوبت، ترک و خوردگی میلگرد افزایش یابد.
- در برخی پروژههای صنعتی، برای بهبود عملکرد سازهای، از سیستم ترکیبی سقف تیرچه بلوک و عرشه فولادی (Deck System) استفاده میشود.
- فناوریهای نوین نظارت بر پروژهها با استفاده از سنسورهای بتن، پهپادها و هوشمند سازی سقف تیرچه بلوک با IoT باعث شده کنترل کیفیت اجرای سقفها بسیار دقیقتر انجام شود.
در پایان
سقف تیرچه بلوک در شیراز تولید شده توسط گروه تولیدی میگلی به عنوان یکی از رایجترین و بهترین سقف ساختمان، ترکیبی از عملکرد فنی مطلوب و سادگی اجرا را ارائه میدهد.
با شناخت دقیق اجزای سقف تیرچه بلوک، رعایت اصول اجرای سقف تیرچه بلوک در ساختمان بنایی یا اسکلت فلزی و توجه به قیمت تیرچه بلوک، میتوان سیستمی ایمن، مقاوم و بادوام اجرا کرد.
پرسشهای متداول
آیا میتوان از سقف تیرچه بلوک در ساختمانهای بلندمرتبه استفاده کرد؟
بله، اما برای دهانههای بیش از ۶ متر از تیرچههای دوبل یا تقویتشده استفاده میشود.
کدام نوع بلوک برای سقف بهتر است؟
بلوک یونولیتی (پلیاستایرن) به دلیل وزن کم و عایق حرارتی بالا بهترین گزینه است، ولی باید نوع ضدحریق آن انتخاب شود.
تفاوت سقف تیرچه بلوک با سقف کامپوزیت چیست؟
در سقف کامپوزیت، از ورق فولادی و بتن به صورت ترکیبی استفاده میشود، در حالیکه در سقف تیرچه بلوک، بلوکها صرفاً پرکنندهاند و نقش سازهای ندارند.
آیا امکان ترک خوردن بتن در این نوع سقف وجود دارد؟
بله، در صورت عدم استفاده از میلگردهای افت و حرارت یا بتن ریزی نامناسب، احتمال ترک وجود دارد.
